همزمان با آغاز سال تحصیلی، موجی از مباحث درخصوص مسائل و نقاط ضعف نظام آموزشی در رسانه‌ها و محافل شکل می‌گیرد.
این موج، باوجود زودگذری خود، دغدغه‌ای را در چگونگی رفع یکی از مهمترین مسائل کشور فراهم می‌آورد. درباب کمبود امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نظام آموزشی کشور و شأن، اهمیت و مصائب معلمین بسیار گفته می‌شود ولی آنچه کمتر بدان پرداخته شده، شرایط بخشی از جامعه معلمین است که با عنوان «معلمان چند پایه» شناخته می‌شوند.
خدمت‌گزارانی که در روستاها و نواحی دورافتاده، به صورت همزمان به تدریس در چند پایه تحصیلی می‌پردازند و به دور از هیاهو نقش مهمی را در اعتلای کشور بر عهده دارند.
تدریس در کلاس چندپایه، ترکیبی است از عشق، هنر و حرفه. در محیطی دورافتاده، با حداقل امکانات و با کمترین بازخورد مالی و تنها عشق و علاقه است که می‌تواند انگیزه بخش آموزگار باشد.
از طرف دیگر مراوده همزمان با چند کودک با سنین مختلف از 7 سال تا 12 سال و برنامه‌ریزی آموزش همزمان در یک بازه زمانی، هنری است ستودنی و درآخر، معلمی یک حرفه است و معلمی چند پایه یک حرفه تخصصی‌تر.
تدریس در هر پایه یک تخصص است و مدیریت و اداره یک مکان آموزشی و ایجاد انضباط در آن تخصصی دیگر. معلم چند پایه همزمان مسئولیت معلم، ناظم، مدیر، مربی بهداشت، مربی پرورشی، مشاور و حتی خدمت‌گذار را بر عهده دارد.
برنامه‌ریزی فعالیت همزمان 6 گروه کوچک، مستلزم تمرکز بالای معلم در هر روز است و این معلمان به بهترین شکل ممکن مدیریت زمان را اجرا می‌کنند.
کلاس، مشابه یک خانواده است و معلم همانند مادر یا پدری دلسوز به آموزش کودکان و ایجاد تفاهم بین آنها می‌پردازد. عدالت لسانی و مراوده‌ای آموزگار در کلاس جاری است و گاهی با مدیریت وی، آموزش پایه‌های پایین‌تر، توسط دانش‌آموزان بزرگتر صورت می‌گیرد که منجر به فراگیری بهتر و عمیق‌تر درس توسط دانش‌آموزان می‌شود.
در جامعه افراد با سنین مختلف با هم تعامل دارند، و دانش‌آموزان نحوه تعامل با سنین مختلف و ورود به جامعه را فرا می‌گیرند و این مورد را می‌توان به عنوان یک مزیت برای این کلاس‌ها برشمرد.
در این کلاس‌ها، معلم و شاگرد چند سال درکنار هم‌اند و این تعامل بلند مدت موجب تقدم پرورش بر آموزش می‌شود و معلم علاوه بر دروس آموزشی، مهارت‌های زندگی و تجربیات خود را به دانش‌آموزان منتقل می‌کند و ارتباط دوطرف فراتر از رابطه استاد شاگردی برقرار می‌شود.
با وجود تمام محاسن و زیبایی‌های درونی مدارس چند پایه اما نمی‌توان و نباید از معضلات و کمبودهای این کلاس‌ها غافل بود. آموزگاران چند پایه و دانش‌آموزانشان، بخش غیر قابل انکاری از جامعه آموزشی کشور را تشکیل می‌دهند و باید توجه ویژه‌ای را به این بخش از جامعه داشت.
در حال حاضر حدود 50 هزار آموزگار و یک میلیون دانش‌آموز در کلاس‌های چند پایه با مشکلات متعددی مواجه‌اند. کلاس‌ها اغلب در محیطی غیر استاندارد و حتی در کپر، چادر و کانکس برگزار می‌شود و اغلب امکانات آموزشی و کمک آموزشی در حد صفر و یا غیر قابل مقایسه با سایر کلاس‌ها در شهرهاست. نحوه آموزش و تسلط معلم در سطح سایر معلمان است ولی تکنولوژی آموزشی با استانداردها اختلافی چشمگیر دارد.
معلمان همانند منطقه‌ای که در آن فعالیت دارند، فراموش شده و محروم به انجام وظیفه می‌پردازند و مصائب شغلی مزیت مادی خاصی را برای آنها فراهم نمی‌آورد. همچنین در بسیاری از مناطق، خانواده محصلین همراهی لازم را با معلم ندارند و معلم بار سنگین‌تری را برای فراگیری دانش‌آموزان بر دوش داشته و گاهی ترک تحصیل دانش‌آموز ضربه روحی برای معلم در پی دارد و منجر به بی انگیزگی او می‌شود.
متاسفانه نقش و جایگاه مدارس و معلمان چندپایه به خوبی در جامعه تبیین نشده و اغلب مردم با اهمیت این مدارس آشنا نیستند.
حال آن که باید توجه داشت وجود مدارس چندپایه منجر به کاهش مهاجرت، افزایش نرخ باسوادی و ارتقای دانش جامعه روستایی و عشایر شده و به نوعی، این مدارس نقش واسط و رسانه را فی‌مابین حاکمیت و این بخش از جامعه ایفا می‌کنند.
این مدارس مختص ایران یا کشورهای درحال توسعه هم نیست و بنا بر اظهار یونسکو، در بسیاری از روستاهای اروپا و ایالات متحده هم دایرند و کشف بسیاری از استعدادهای تحصیلی و ورزشی از طریق معلمان چندپایه صورت می‌گیرد.
بنابراین به مدارس و معلمان چندپایه باید توجه ویژه‌ای داشت و به جای انتقاد از این کلاس‌ها، باید به مزایا و وجوب آنها توجه داشته باشیم و در جهت ارتقای آنها بکوشیم. محدودیت و تنگنای مالی وزارت آموزش و پرورش بر کسی پوشیده نیست ولی می‌توان با تخصیص کارآی بودجه به این بخش و جذب مشارکت سازمان‌های داخلی و خارجی، به توسعه و رفع تنگناها پرداخت.
تجهیز و استانداردسازی کلاس‌های چندپایه و ارتقای امکانات بهداشتی، اثرات بلند مدت متعددی در ارتقای سطح سواد کشورخواهد داشت و تسهیل تدریس و امرار معاش معلمان چندپایه منتج به افزایش انگیزه آنها در ایفای نقش مهمی که بر عهده دارند، می‌شود.
افزایش مزایای سختی کار، تامین مسکن و وسیله ایاب و ذهاب، برگزاری دوره‌های آموزشی دوره‌ای و بخصوص توجه مسئولان به این قشر از اولویت‌های نظام آموزشی و کل حاکمیت باید قرار گیرد و البته و همواره باید به یاد داشت که تدریس در کلاس چندپایه، ترکیبی است از عشق، هنر و حرفه.
علیرضا تاج‌بر*
